ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ-ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Ειχα καιρο να κανω αφιερωμα(περα απο αφιερωματα σε καποιους που"εφυγαν"απο κοντα μας,οποτε παρακολουθοντας την εκπομπη της Μπιλιως Τσουκαλα"Εχει γουστο"μου ηρθε η σκεψη να κανω αφιερωμα στο ρεμπετικο τραγουδι.Ας μπουμε ομως στο"ψητο"... Α'ΜΕΡΟΣ-ΙΣΤΟΡΙΑ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ: Οι 3 περίοδοι του ρεμπέτικου

Πολλοί μελετητές και ιστορικοί χωρίζουν το ρεμπέτικο τραγούδι σε 3 περιόδους. Ο διαχωρισμός αυτός έχει μεγάλη σημασία για την κατανόηση του ρεμπέτικου γιατί κατά κάποιο τρόπο ακολουθεί την ιστορία της Ελλάδας και τα γεγονότα που συνέβησαν τότε. Έτσι χονδρικά το ρεμπέτικο τραγούδι χωρίζεται σε τρεις δεκαετίες (1922-1932, 1932-1942 και 1942-1952).

-Στην πρώτη δεκαετία κυριαρχεί το Σμυρναίικο και ανατολίτικο στυλ στο ρεμπέτικο τραγούδι. Η καταστροφή της Σμύρνης και η προσφυγιά από την Μικρά Ασία εμπλουτίζουν το Ελληνικό τραγούδι με αμανέδες, ταξίμια, Σμυρνιές τραγουδίστριες και ανατολίτικα όργανα ( σάζι, σαντούρι, ούτι, κανονάκι). Τα καφέ-αμάν γίνονται κύριος φορέας αυτής της μουσικής και αρχίζουν οι πρώτες γραμμοφωνήσεις τραγουδιών (στην Αμερική ήδη από το 1910).

-Στην δεύτερη δεκαετία έχουμε την αυθεντικότερη έκφραση του ρεμπέτικου τραγουδιού από τους μάγκες των μεγάλων αστικών κέντρων και την αντικατάσταση των ανατολίτικων οργάνων με μπουζούκι, μπαγλαμά και κιθάρα. Την εποχή αυτή (30-40) η ρεμπέτικη μουσική αποτελεί τρόπο ζωής για τους ανθρώπους του περιθωρίου, της φτώχιας , τους αδικημένους από την κοινωνία, τους ναρκομανείς, τους φυλακισμένους.

-Στην τρίτη δεκαετία αλλάζει το στυλ των τραγουδιών και κάνουν την εμφάνισή τους οι μουσικές ιδιοφυίες της εποχής (Τσιτσάνης, Χιώτης, Μητσάκης και άλλοι). Η μουσική γίνεται περισσότερο πολύπλοκη και δυσκολόπαιχτη. Είναι μια δύσκολη εποχή για τον Ελληνικό λαό. Πριν το ρεμπέτικο, η αρχή...

Είναι φανερό ότι το ρεμπέτικο τραγούδι δεν εμφανίστηκε από την μια στιγμή στην άλλη, αλλά μια σειρά παραγόντων, οι οποίοι έχουν πολύ παλαιότερες ρίζες, βοήθησαν στη δημιουργία του. Τι συνέβαινε στην Ελλάδα πριν την "εμφάνιση" του ρεμπέτικου;

Μετά την επανάσταση του 1821 δημιουργείται το 1829 το πρώτο ανεξάρτητο Ελληνικό κράτος που περιλαμβάνει μόνο την στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες. Ωστόσο, οι Έλληνες κατοικούν και σε άλλες περιοχές όπως Μακεδονία, Δωδεκάνησα, Μικρά Ασία. Το 1833-1863 κατά την περίοδο της Βασιλείας του Όθωνα αναπτύσσεται η Σύρος και γίνεται κέντρο εμπορικών ανταλλαγών. Αργότερα την δεκαετία του 1870-1880 αναπτύσσεται ο Πειραιάς. Η ανάπτυξη του λιμανιού του Πειραιά συμπίπτει με την βιομηχανική επανάσταση στην Ελλάδα, η οποία, βέβαια, ποτέ δεν έφτασε τα επίπεδα της Ευρώπης. Έτσι αρχίζει μια εποχή εμπορίου και αστικοποίησης. Από το 1890 έως τις αρχές του 20ου αιώνα πραγματοποιείται ένα κύμα μετανάστευσης προς την Αμερική. Οι Έλληνες της Αμερικής θα είναι αυτοί που θα ηχογραφήσουν για πρώτη φορά Ελληνικά τραγούδια (1910-1934) και μάλιστα ,όπως υποστηρίζουν πολλοί, τα τραγούδια αυτά ήταν πολύ παλαιότερα. Ηχογραφούν Σμυρναίικα , δημοτικά και ρεμπέτικα τραγούδια, τα οποία μέχρι τότε υπήρχαν μόνο ως τραγούδια γραμμένα από αγνώστους , μες τις φυλακές ή τους τεκέδες και είχαν διαδοθεί από στόμα σε στόμα. Ο Καρκαβίτσας αναφέρει στίχους τραγουδιών από την φυλακή στο Παλαμήδι το 1880!. Τα τραγούδια λοιπόν που δημιουργούνται στο τέλος του 19ου και αρχές 20ου αιώνα, είναι τραγούδια των κατώτερων κοινωνικών ομάδων των μεγάλων αστικών κέντρων-λιμανιών (Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη , Θεσσαλονίκη , Πειραιάς). Μέσα σε αυτήν την αστικοποίηση, και την εισβολή των δυτικών συμφερόντων στον Ελληνικό χώρο, αναπτύσσεται το ρεμπέτικο τραγούδι από τους απλούς ανθρώπους των πόλεων, φτωχούς, κοινωνικά αδικημένους , φυλακισμένους, παράνομους και ανθρώπους του "περιθωρίου". Μια ομάδα τέτοιων ανθρώπων ήταν και οι κουτσαβάκηδες που έδρασαν στου Ψυρρή από το 1867-1897 που όμως τους εξόντωσε ο Μπαϊρακτάρης. Οι κουτσαβάκηδες , όπως και άλλοι άνθρωποι του υποκόσμου ,που χαρακτηρίζονταν ως μάγκες ,βλάμηδες, τσίφτηδες , αλάνια και ρεμπέτες, είχαν αναπτύξει ένα δικό του τρόπο ζωής (αργκό, τραγούδια , συνήθειες , ενδιαφέροντα) που δεν συμβάδιζε με τον νέο αστικό τρόπο ζωής, που εισήγαγε η νέα ανερχόμενη αστική τάξη. Από αυτή την ομάδα ανθρώπων με τον εναλλακτικό τρόπο ζωής γεννήθηκε το ρεμπέτικο τραγούδι.

Μετά τους βαλκανικούς πολέμους (1912-13) και τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο (1917) , το πιο συνταραχτικό γεγονός που επηρέασε βαθειά το ρεμπέτικο τραγούδι ήταν η καταστροφή της Σμύρνης (1922) και η ανταλλαγή των πληθυσμών. Οι Μικρασιάτες μουσικοί διαδίδουν την λαϊκή μουσική της Σμύρνης και της Πόλης (Σμυρναίικο) και αρχίζει η μίξη των δύο ειδών μουσικής , δηλαδή του Σμυρναίικου και τραγουδιού των ρεμπετών (μουρμούρικο, της φυλακής, του τεκέ, μάγκικο, μποέμικο). Τα καφέ-αμάν ενώ υπήρχαν ήδη από το 1900, τώρα μεσουρανούν και διαδίδουν τον τρόπο αυτό διασκέδασης με το ρεμπέτικο τραγούδι. Συνθέτες της εποχής εκείνης : ο Δραγάτσης, ο Καρίπης ,ο Σεμσής, ο Τούντας ο Γιοβάν Τσαούς , ο Πωλ, και ερμηνευτές : η Ρόζα Εσκενάζη, η Ρίτα Αμπατζή, η Μαρίκα Παπαγκίκα, ο Αντώνης Νταλγκάς, ο Νούρος. Αν και οι πρώτες ηχογραφήσεις τραγουδιών είχαν ξεκινήσει στο εξωτερικό από το 1907-1910, οι οργανωμένες ηχογραφήσεις στην Ελλάδα με την συμμετοχή μεγάλων δισκογραφικών εταιριών γίνονται μετά το 1931. Οι ρεμπέτες.

Η λέξη 'ρεμπέτης' προέρχεται από την τούρκικη λέξη 'ρεμπετ' που σημαίνει άτακτος, αλανιάρης. Οι ρεμπέτες ήταν άνθρωποι της φυλακής, της παρανομίας, του περιθωρίου, της φτωχολογιάς. Γενικά ήταν άνθρωποι κατατρεγμένοι, με βάσανα και με καημούς και απείχαν από τους ρυθμούς ζωής της 'πολιτισμένης' κοινωνίας. Είχαν, ούτε λίγο ούτε πολύ, αναπτύξει έναν δικό τους τρόπο ζωής. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι ήταν και επικίνδυνοι ή εγκληματίες, απλώς στην πλειοψηφία τους είχαν αναπτύξει συνήθειες που έρχονταν σε σύγκρουση με τους νόμους του κράτους (κάπνισμα χασίς, φασαρίες κ.τ.λ.) και κατέληγαν πολλές φορές στη φυλακή.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι το ρεμπέτικο τραγούδι γεννήθηκε στην φυλακή και στον τεκέ. Πράγματι η φυλακή και ο τεκές ήταν οι χώροι που οι ρεμπέτες έγραψαν και τραγούδησαν τα τραγούδια τους, τα βάσανα και τους καημούς. Απ' την φυλακή πέρασαν πολλοί γνωστοί σήμερα ρεμπέτες, άλλοι για μικροαδικήματα ενώ άλλοι όχι και έζησαν την φρίκη και τις δυσκολίες της. Εκεί με αυτοσχέδια όργανα (συνήθως μπαγλαμαδάκια που ήταν μικρά σε μέγεθος και κρυβόντουσαν εύκολα) έγραψαν πολλές μελωδίες και τραγούδησαν τον πόνο τους ,την αδικία της κοινωνίας και την ζωή τους. "Η φυλακή είναι σχολείο" λέει ένα παλιό μουρμούρικο τραγούδι. Γενικά, οι φυλακές αποτέλεσαν βασικό στοιχείο στην θεματολογία του ρεμπέτικου τραγουδιού.

Ο δεύτερος σημαντικός χώρος ήταν ο τεκές. Οι ρεμπέτες και οι μάγκες των πόλεων είχαν την κακή συνήθεια του καπνίσματος χασίς. Στις αρχές του 20ου αιώνα μαζευόντουσαν στους τεκέδες όπου κάπνιζαν κατά ομάδες ναργιλέ με τούρκικο χασίς. Μέσα σε αυτούς τους αυτοσχέδιους πολλές φορές τεκέδες υπήρχαν οργανοπαίχτες που συνόδευαν την παρέα. Ο Μάρκος Βαμβακάρης στην αυτοβιογραφία του εξηγεί πως άρχισε να παίζει μπουζούκι και να γίνεται γνωστός μέσα σε τεκέδες. Η χρήση χασίς ,βέβαια, ήταν παράνομη αλλά οι νόμοι δεν εφαρμόζονταν κατά γράμμα. Επί δικτατορίας Μεταξά ,όμως, οι χρήστες χασίς κυνηγήθηκαν άγρια και φυλακίστηκαν. Οι μάγκες και οι ρεμπέτες κάπνιζαν χασίς σε λόφους ή και σε σπηλιές. Υπήρχαν βέβαια, και τα πιο σκληρά ναρκωτικά στον υπόκοσμο των πόλεων και μερικοί ρεμπέτες βούτηξαν σε αυτά , όπως ο Ανέστος Δελιάς που πέθανε από υπερβολική δόση ηρωίνης στα 28 του χρόνια.

Οι ρεμπέτες όμως είχαν αναπτύξει την δική τους κοινωνία μέσα στην κοινωνία. Συγκεκριμένο ντύσιμο (κουτσαβάκηδες), ιδιαίτερη διάλεκτο (αργκό), αισθηματική ζωή πολυτάραχη. Οι πιο πολλοί είχαν τις δουλειές τους και προσπαθούσαν να τα βγάλουν πέρα. Η μουσική , βασικό κομμάτι της ζωής τους, ήταν μέσο έκφρασης των συναισθημάτων τους και έτσι μοιράζονταν τα προβλήματα με τους γύρω. Μερικά από αυτά τα προβλήματα , όπως η έλλειψη παιδείας, η φτώχια και το χαμηλό κοινωνικό επίπεδο βρήκαν, πιθανότατα, διέξοδο στο χασίς και τη μουσική. Παρόλα αυτά δεν έπαψαν να πιστεύουν στα ιδανικά τους. Η αξιοπρέπεια και η τιμή ήταν βασικό μέλημα τους, η αγάπη προς την γυναίκα και ιδιαίτερα προς την μάνα ξεχωριστή, η φιλία, η αλληλεγγύη και η αλληλοβοήθεια δείχνει την μεγαλοψυχία τους.

Οι άνθρωποι που ασχολήθηκαν με το ρεμπέτικο δεν ήταν μόνο οι μάγκες του Πειραιά. Υπήρχαν και οι Έλληνες πρόσφυγες από τα παράλια της Μικράς Ασίας, οι οποίοι διατήρησαν το Σμυρναίικο στυλ στο ρεμπέτικο τραγούδι και συνδέθηκαν αρκετά με τους μάγκες των πόλεων (είχαν και αυτοί για παράδειγμα την συνήθεια του καπνίσματος χασίς...). Τέλος, ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο αποτελούν οι γυναίκες του ρεμπέτικου τραγουδιού, που κι αυτές κρατάνε μια διαφορετική στάση σε σχέση με αυτήν της "καλής κοινωνίας" ή των γυναικών της υπαίθρου. Γυναίκες όπως η Στέλλα Χασκίλ, η Ιωάννα Γεωργακοπούλου, η Σωτηρία Μπέλλου (μεταπολεμικά), η Νταίζη Σταυροπούλου (ηχογράφησε μόνο 28 τραγούδια) ή οι τραγουδίστριες του Σμυρναίικου-ρεμπέτικου όπως η Αμπατζή, η Εσκενάζη, η Παπαγκίκα, η Πολίτισσα άφησαν το στίγμα τους στο ρεμπέτικο τραγούδι. ΠΗΓΗ:http://www.rempetika.com/history.htm
Β'ΜΕΡΟΣ-ΒΙΝΤΕΟ:ΤΟ ΜΙΝΟΡΕ ΤΗΣ ΑΥΓΗΣ(78ΣΤΡ,Α'ΕΚΤΕΛΕΣΗ-1947,ΕΡΜΗΝΕΙΑ:ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΧΑΤΖΗΧΡΗΣΤΟΣ-ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ): ΣΥΝΝΕΦΙΑΣΜΕΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗ(ΒΑΣΙΛΗ ΤΣΙΤΣΑΝΗ,ΕΡΜΗΝΕΙΑ-ΣΩΤΗΡΙΑ ΜΠΕΛΛΟΥ): ΤΟ ΒΟΥΝΟ/ΘΑ ΚΛΑΨΩ ΣΗΜΕΡΑ Κ.Α-ΚΑΙΤΗ ΓΚΡΕΥ: ΑΝΤΙΛΑΛΟΥΝ ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ-ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ-78ΣΤΡ-1936,Α'ΕΚΤΕΛΕΣΗ: ΤΑ ΜΑΤΟΚΛΑΔΑ ΣΟΥ ΛΑΜΠΟΥΝ-ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ: ΜΕΣ'ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟ ΧΑΜΑΜ-ΑΝΕΣΤΗΣ ΔΕΛΛΙΑΣ-78ΣΤΡ: ΓΥΦΤΟΠΟΥΛΑ-ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΤΗΣ: ΤΟ ΠΙΤΣΙΡΙΚΑΚΙ-ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΤΣΑΟΥΣΑΚΗΣ: ΕΓΩ ΔΕΝ ΕΧΩ ΒΓΑΛΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ-ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΟΥΦΛΟΥΖΕΛΗΣ: ΤΟ ΦΛΥΤΖΑΝΙ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ-ΡΙΤΑ ΑΜΠΑΤΖΗ(ΣΜΥΡΝΕΙΚΟ): 5 ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟΝ ΑΔΗ,ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΜΟΣΧΟΝΑΣ-1947,78ΣΤΡ(ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ): ΚΑΦΤΟΝΕ ΣΤΑΥΡΟ,ΚΑΦΤΟΝΕ-ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ: ΣΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟ ΜΕΒΛΑ ΧΑΝΕ-ΡΟΖΑ ΕΣΚΕΝΑΖΥ,78 ΣΤΡ,ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ ΣΜΥΡΝΗΣ: ΜΑΝΑΚΙ ΜΟΥ-ΜΑΡΙΚΑ ΠΑΠΑΓΚΙΚΑ,78ΣΤΡ,ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ 1925,ΣΜΥΡΝΗ: Ομως επειδη ενα αφιερωμα δε φτανει να καλυψει το τεραστιο κεφαλαιο της μουσικης κληρονομιας μας που λεγετε Ρεμπετικο,δεσμευομαι(αναλογα παντα,την επικαιροτητα)να ακολουθησουν κι αλλα αφιερωματα ξεχωριστα για την/τον καθε ερμηνευτη του Ρεμπετικου τραγουδιου μας.....